استفاده فراوان از انواع مقاطع فولادی نظیر میلگرد، تیرآهن، لوله، نبشی، ناودانی و غیره در کاربردهای ساختمانی و صنعتی سبب شده تا این محصولات بیش از هر نوع قطعه مهندسی دیگری تولید شده و استانداردهای گوناگونی برای هر یک به کار برده می شود تا از جنبه های کیفیت ساخت، خواص و کاربرد، بهترین عملکرد را داشته باشند.
شاید این مقاطع فولادی در ظاهر به خوبی از یکدیگر قابل تمایز باشند، اما در نقشه های صنعتی، سعی شده است تا از نمادهایی به جای شکل اصلی این مقاطع فولادی برای مشخص کردن آنها استفاده شود. این نمادها همان علامت اختصاری مقاطع فولادی می باشند. در این مقاله با انواع علامت اختصاری مقاطع فولادی آشنا خواهیم شد.
علامت اختصاری چیست ؟
علامت اختصاری مقاطع فولادی به صورت نمادها، اشکال هندسی، حروف، اعداد و یا ترکیبی از آنها بوده که نوع مقطع فولادی را مشخص می کند. این علامت های اختصاری ممکن است به صورت خلاصه شده و یا مخفف به کار بروند. به منظور شناخت بهتر و راحت تر انواع مقاطع فولادی در بین تنوع وسیعی از این محصولات مورد استفاده قرار می گیرند تا به خوبی تمایزی بین آهن آلات مختلف ایجاد کنند. علامت های اختصاری ممکن است هم بر روی مقاطع فولادی و هم در نقشه های صنعتی ای که این محصولات در آن به کار برده می شوند، مشخص شده باشند.
علامت اختصاری آهن آلات
هر یک از مقاطع فولادی با یک نماد موسوم به علامت اختصاری شناخته می شود تا هم مشخص کردن محصول بدین شکل راحت تر باشد و هم سبب تمایز بین انواع مقاطع مشابه شود. علامت اختصاری آهن آلات مختلف به شرح زیر می باشند:
علامت اختصاری میلگرد
میلگردها کاربردی ترین مقاطع فولادی در ساخت و سازها می باشند. از آرماتوربندی گرفته تا ساخت بتن مسلح و ستون ها، همگی به کارایی بالای این محصول فولادی اشاره دارند. میلگردها در دو نوع ساده و آجدار تولید شده که نوع آجدار بر اساس شکل آج، خود به چندین حالت تقسیم می شود. استانداردهای روسی میلگرد ساده را با حرف A1، میلگرد آجدار مارپیچ را با A2، میلگرد آجدار جناغی را با A3 و میلگرد آجدار مرکب را با A4 مشخص می کنند. اما اینها علائم استاندارد بوده و علامت اختصاری هر یک از این گرید ها به صورت یک سری حروف که در ارتباط با سایز آج ها هستند به کار می روند.
در همین راستا، حروف S و F برای میلگردهای آجدار مرکب با آج 500 و 520، C و H برای میلگردهای آجدار جناغی با آج 400 و 420 و نیز حروف J و L برای میلگردهای آجدار مارپیج با آج 340 و 350 به کار می روند. همچنین، حروف A، U و T نیز بر روی میلگردها حک شده و بیانگر نوع فرآیند تولید آنها می باشند. A به معنای میلگرد تولید شده به روش استاندارد مندرج در شناسه محصول، U تولید شده به روش آلیاژ سازی و نیز T به معنای تولید شد به روش ترمکس می باشد. یکی از روش های تشخیص میلگرد و تیرآهن اصل از تقلبی توجه به علامت اختصاری آنهاست که در مطالب گذشته به آن پرداخته ایم.
علامت اختصاری تیرآهن
تیرآهن ها در انواع حالت های بال باریک، بال نیم پهن، بال پهن یا هاش و نیز تیرآهن لانه زنبوری موجود می باشند. این مقطع فولادی وظیفه استحکام بخشی به سازه در تحمل و انتقال بارهای وارده به ستون ها را برعهده داشته و به سبب استحکام و وزن بالایی که دارد، در کاربردهای صنعتی نیز بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. با انواع تیرآهن به همراه مشخصات و کاربردهایشان آشنا شوید.
به دلیل اینکه تیرآهن های بال باریک و بال پهن به یکدیگر شباهت دارند، علامت اختصاری تیرآهن می تواند در تشخیص و تمیز دادن انواع تیرآهن ها بسیار مفید فایده واقع شود. تیرآهن های بال باریک که مقطعی به شکل I دارند، با علامت INP مشخص می شوند. علامت اختصاری IPE نیز مربوط به تیرآهن های بال نیم پهن می باشد. اما تنوع در بین تیرآهن های هاش بیشتر بوده و این نو تیرآهن ها به سبب تنوع وزنی که دارند، به سه دسته هاش سبک، هاش سنگین و هاش فوق سنگین تقسیم می شوند. IPBL، IPB و IPBV به ترتیب علامت های اختصاری مربوط به تیرآهن های هاش سبک، سنگین و فوق سنگین می باشند.
البته ممکن است در کنار این علائم اختصاری، اعدادی نیز بیایند که این اعداد در علامت اختصاری تیرآهن ها بیانگر اندازه ارتفاع تیرآهن می باشند. به عنوان مثال، IPB18 به هاش سنگین با اندازه ارتفاع 180 میلی متر اشاره دارد. علامت اختصاری تیرآهن لانه زنبوری نیز به شکل CNP می باشد. تیرآهن لانه زنبوری دارای حفراتی گرد و یا شش ضلعی در قسمت بال آن بوده که علی‌رقم استحکام بالا، وزن کمتری را دارا می باشد.
علامت اختصاری ورق و پلیت
ورق ها محصول نورد تختال با ضخامت کمتر از 6 میلی متر و صفحه یا پلیت نیز محصول نورد تختال با ضخامت بیش از 6 میلی متر می باشند. این مقاطع در جنس های آلومینیومی، استیل، گالوانیزه و ... برای کاربردهای ساخت مخازن، بدنه خودرو و هواپیما و نیز کاربردهای ساخت و ساز مورد استفاده قرار می گیرند. علامت اختصاری ورق و پلیت به صورت 
Pl می باشد. همچنین، ضخامت این محصولات نیز در کنار این علامت اختصاری آورده می شود.
علامت اختصاری تسمه
تسمه نوعی مقطع فولادی با ضخامت کمتر از 6 میلی متر و عرض کمتر از 20 میلی متر می باشد که در تولید لوازم خانگی، کابل های برق و تلفن، نرده کشی، ساخت درب و پنجره و ... مورد استفاده قرار می گیرند. تسمه ها دارای علامت اختصاری مشابه با ورق و پلیت (صفحه) بوده با این تفاوت که حروف Fl جایگزین حروف Pl در این علامت اختصاری شده و به شکل Fl نمایش داده می شوند.
علامت اختصاری قوطی پروفیل
قوطی نوعی پروفیل توخالی با مقطع بسته به شکل مربع یا مستطیل می باشد که در طول های 6 و 12 متر تولید می شود. این پروفیل با توجه به مقدار ضخامت آن به انواع قوطی سبک یا قوطی مبلی و نیز قوطی صنعتی تقسیم می شود. بدین گونه که ضخامت های 0/6 تا 1/5 میلی متر را تحت عنوان قوطی مبلی و سبک یاد کرده و ضخامت بالای 1/5 میلی متر را قوطی صنعتی می گویند. علامت اختصاری قوطی ها به صورت □ می باشد. صنایع خودروسازی، تولید لوازم خانگی، ساخت و ساز و تولید لوازم ورزشی ازجمله موارد مصرف انواع قوطی ها می باشند.
علامت اختصاری نبشی
نبشی ها در ساخت چارچوب ها، خرپا، اتصالات، آسانسورها و غیره بسیار کاربرد داشته و به دو صورت پرسی و فابریک تولید می شوند. همچنین، نبشی ها از نظر ظاهری هم از یکدیگر متفاوت بوده و به دو نوع نبشی بال مساوی و نبشی بال نامساوی تقسیم می شوند. علامت اختصاری نبشی ها به صورت حرف L بوده که بیانگر نبشی بال نامساوی می باشد. ضمن اینکه، اگر نبشی بال مساوی باشد، علامت اختصاری آن به صورت ∟ می باشد.
گاهی نیز در کنار این علامت های اختصاری در نبشی ها، اعدادی می آیند که بیانگر مقدار ضخامت بال و ابعاد بال نبشی می باشند. به عنوان مثال، علامت اختصاری 8×50×50 ∟ بیان می دارد که نبشی از نوع بال مساوی با ابعاد بال 50 در 50 میلی متر بوده که ضخامت بال آن نیز 8 میلی متر می باشد. همچنین، عبارت L 120×60×6 بیانگر علامت اختصاری نبشی بال نامساوی با ضخامت بال 6 میلی متر و ابعاد بال 120 در 60 میلی متر است.
علامت اختصاری ناودانی
ناودانی ها نوعی مقاطع فولادی متشکل از یک قسمت جان و دو قسمت بال بوده که عمود بر قسمت جان می باشند و در محل اتصال به جان آن هم از قسمت درون، مقداری انحنای گرد نیز دارند. از نبشی ها در ساخت انواع چارچوب درب و پنجره، ترمیم بناهای تخریب شده، ساخت تجهیزات دریایی، ساخت خرپا و ... استفاده می شود.
برای ناودانی ها، دو نوع علامت اختصاری رایج موجود بوده که یکی به صورت UNP بوده که به نوعی استاندارد ساخت آن نیز می باشد و دیگری به شکل 
یا 
می باشد. در ناودانی ها نیز ممکن است یک سری اعداد در بین دهانه شکل های و قرار بگیرند که آنها نیز بیانگر ارتفاع بال های ناودانی می باشند. به عنوان مثال، در شکل 
، عدد 14 بیانگر ارتفاع بال ناودانی به اندازه 14 میلی متر می باشد.
علامت اختصاری سپری
سپری ها مقاطعی فولادی به شکل T می باشند که به طور گسترده در ساخت خرپا، ستون، انواع اتصالات، درب و پنجره و... به کار برده می شوند. به سبب متفاوت بودن اندازه قاعده و ارتفاع سپری ها، این محصولات دارای دو نوع علامت اختصاری می باشند. علامت T به سپری های دارای بال و جان نامساوی گفته می شود که در آن عرض بال دو برابر ارتفاع سپری می باشد، در صورتی که علامت اختصاری ꓕ مربوط به سپری های دارای بال و جان مساوی می باشد. علاوه بر آن، این علامت های اختصاری به همراه یک سری اعداد به کار برده می شوند که این اعداد بر اندازه سپری دلالت دارند. برای مثال، علامت T50 مربوط به یک سپری دارای بال و جان نامساوی و اندازه 50 میلی متر می باشد. همچنین، نوعی دیگر از سپری ها موجود بوده که دارای شیب بوده و لبه های گردی نیز دارند. این نوع سپری ها با علامت اختصاری TB شناخته می شوند.
علامت اختصاری لوله
لوله ها مقاطعی فولادی با طول 6 تا 12 متر و به صورت توخالی هستند که دارای سطح مقطعی به شکل دایره می باشند که مهم ترین کاربرد آنها در لوله های انتقال آب، نفت و گاز می باشد. لوله ها بر حسب اینکه به صورت درز دار و یا بدون درز تولید می شوند، به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند اما تمام آنها دارای سطح مقطع کاملا گرد می باشند. به همین دلیل، از شکل 
به منظور علامت اختصاری لوله ها استفاده می شود.
جمع بندی
مقاطع فولادی به سبب کاربرد فراوانی که در ساخت و ساز و دیگر صنایع دارند، بیش از هر محصول دیگری مورد معامله قرار می گیرند. تفاوت در سایزهای این مقاطع فولادی و نزدیک بودن شکل هندسی برخی از آنها به یکدیگر سبب می شود تا برای درک این مقاطع فولادی در کارهایی نظیر نقشه خوانی، نیاز به اطلاع از علامت اختصاری آنها باشد.
علامت اختصاری مقاطع فولادی همانند یک کد و شناسه، نوع مقطع فولادی و در برخی موارد، اطلاعاتی در مورد سایز و ابعاد و یا فرآیند تولید محصولات فولادی را مشخص می کنند. همچنین برای اطلاعات بیشتر درباره نام گذاری فولاد براساس استانداردهای دین، AISI/SAE و ASTM مقاله لینک شده را مطالعه کنید.
